VINACHEM

Trong lúc Luật và Nghị định còn chưa hoàn chỉnh, ngành phân bón trông chờ lực lượng thanh tra sẽ “gác gôn” ngăn chặn phân bón giả, phân bón kém chất lượng ra thị trường. Nhưng có vẻ hàng chục tỉ đồng ngân sách nhà nước dành cho thanh tra của 5 Bộ quản lí về phân bón thực thi nhiệm vụ hàng năm chưa phát huy hiệu quả.

GIƠ CAO ĐÁNH KHẼ

Theo quy định hiện hành, những đơn vị có quyền thanh tra chuyên môn trong lĩnh vực phân bón là lực lượng Quản lí thị trường (Bộ Công thương), Thanh tra Cục Trồng trọt và Thanh tra chuyên ngành (Bộ NN-PTNT), Công an Kinh tế, Cảnh sát Môi trường (Bộ Công an), Bộ KHCN…

Tại các địa phương, lực lượng thanh tra cũng tương tự, đặc biệt là lực lượng thanh tra ở các Sở NN-PTNT và Quản lí thị trường. Với lực lượng hùng hậu, đông đảo như vậy, đáng nhẽ chỉ cần một cửa hàng kinh doanh phân bón bán hàng kém chất lượng là các cơ quan quản lí nhà nước đã biết từ trong trứng nước rồi. Đằng này, phân bón giả, phân bón kém chất lượng vẫn tràn lan, số vụ vi phạm năm sau cao hơn năm trước, ấy vậy mà chưa thấy ai bị tước giấy phép?

Lãnh đạo một DN phân bón lớn tại Hà Nội chia sẻ, các chế tài thanh tra, xử phạt hiện nay không những không dẹp được nạn phân bón giả, phân bón kém chất lượng, thậm chí chẳng khác khuyến khích DN hãy làm giả vì mức xử phạt quá nhẹ so với lợi nhuận DN thu được. Mặt khác, như đã đề cập, từ khâu lấy mẫu đến khâu phân tích hiện chưa có quy chuẩn, chưa đồng bộ dẫn đến sai số rất cao nên cả DN làm ăn chân chính và DN “cuốc xẻng” chủ động làm ăn gian dối đều bị phạt như nhau, cuối cùng hòa cả làng. Thực tế cho thấy, chỉ cần bỏ ra vài chục triệu đồng, cùng lắm là trăm triệu nộp phạt là DN lại SX phân bón kém chất lượng bình thường mà ít khi bị rút giấy phép kinh doanh, dần dà DN tỏ ra nhờn luật. Trong khi đó, mỗi năm một DN chỉ cần bán vài chục ngàn tấn phân NPK kém chất lượng là đã có lãi tiền tỉ nên mức phạt đó chẳng thấm vào đâu.

Ngay như theo quy định hiện nay, mọi lô phân bón trước khi đưa ra thị trường phải có giấy phân tích kiểm định đạt chất lượng công bố. Với một số DN phân bón lớn như Bình Điền, Văn Điển, Lâm Thao, Phú Mỹ, Ninh Bình… có phòng phân tích riêng thì việc phân tích cơ bản được thực hiện đầy đủ. Tuy nhiên, với những đơn vị không có phòng phân tích mà phải đi thuê, đi mượn gần như bỏ qua khâu này. Chiếu theo luật, khi đi kiểm tra các cửa hàng kinh doanh phân bón nếu không có giấy chứng nhận chất lượng các lô hàng, lực lượng thanh tra hoàn toàn có thể xử lí niêm phong, tịch thu, xử phạt. Nhưng thực tế, lực lượng thanh tra chủ yếu là xử phạt chứ không mấy khi tịch thu được.

Trao đổi với chúng tôi, ông Phạm Tiến Dũng - Trưởng phòng Thanh tra chuyên ngành (Thanh tra Bộ NN-PTNT) thừa nhận, trong quá trình đi kiểm tra, phần lớn các lô hàng phân bón ngoài thị trường (đặc biệt DN phân bón nhỏ) đều không có giấy chứng nhận phân tích chất lượng trước khi đưa ra thị trường, nhưng hình thức xử lí của lực lượng thanh tra chỉ dừng lại ở việc nhắc nhở và xử phạt.

Tìm hiểu của chúng tôi, một số đơn vị đối phó với việc này bằng cách khi lực lượng chức năng đến kiểm tra, cửa hàng, đại lí phân bón “đá bóng” trách nhiệm về phía nhà máy, làm việc với nhà máy, nhà máy lại đổ thừa cho đại lí, cuối cùng thanh tra cũng chẳng xử lí được, cùng lắm chỉ xử phạt “linh động” được một vài triệu đồng. Mặt khác, cho dù có phát hiện ra vi phạm, lực lượng thanh tra hiện nay cũng không tịch thu được hàng hóa của các đại lí.

Ông Phạm Tiến Dũng thú thật, khi nghi ngờ mẫu phân bón nào đó kém chất lượng, lực lượng thanh tra chỉ lấy mẫu gửi phòng phân tích chứ không dám niêm phong bởi phân bón là sản phẩm liên quan tới mùa vụ. Mà để một mẫu phân tích có kết quả sớm nhất cũng phải mất 15 ngày. Nếu trong trường hợp mẫu phân tích đạt chất lượng mà niêm phong hàng của họ, bị kiện ngược lại không biết lấy tiền đâu ra mà đền.

Chính vì vậy, những lô phân bón giả, phân bón kém chất lượng khi có kết quả vi phạm thì đại lí đã bán hết cho cấp dưới hoặc bán cho nông dân bón xuống ruộng rồi nên chẳng thu hồi được. Vì vậy, mới nói việc thanh tra, xử lí hiện nay vẫn chủ yếu trên tinh thần nhắc nhở, giơ cao đánh khẽ, xử phạt là chính!

KẾT QUẢ THANH TRA ĐỂ ĐÂU?

Mặc dù cũng có một số DN, đại lí phân bón “chầy bửa” khiến lực lượng thanh tra không làm được gì. Nhưng nhìn chung, các DN, đại lí phân bón đều sợ lực lượng thanh tra. Đặc biệt, khi lực lượng thanh tra chuyên ngành kết hợp thanh tra tại các địa phương đi kiểm tra đến đâu các DN phân bón, đặc biệt là DN nhỏ “vã mồ hôi” đến đó.

Một lãnh đạo DN phân bón lớn trực thuộc Tập đoàn Hóa chất Việt Nam tâm sự với chúng tôi, có tháng 30 ngày ông và một vài cán bộ của công ty phải mất tới 10 ngày để chạy đôn, chạy đáo hết tỉnh này qua tỉnh khác chứng minh với thanh tra các Sở NN-PTNT và Quản lí thị trường về chất lượng phân bón của mình. Kể cả việc biết không vấn đề gì nhưng do tốn quá nhiều công sức và thời gian nên DN thường "ngoan ngoãn, biết điều". Theo đó, vấn đề mà báo chí phản ánh về phân bón giả, kém chất lượng, không phải là cơ quan thanh tra không biết, quan trọng họ có muốn xử lí hay không mà thôi?!

Quay trở lại việc mỗi năm ngân sách nhà nước bỏ ra cả chục tỉ đồng để dành cho việc thanh tra, xử lí hoạt động SX-KD phân bón trên địa bàn 63 tỉnh, thành cả nước. Mà tiền ngân sách là tiền thuế của dân nên nhân dân, đặc biệt là nông dân có quyền được biết đích danh tên, tuổi các DN SX-KD phân bón giả, phân bón kém chất lượng để không mua nhầm phải bột gạch hay đất sét bón cho cây trồng. Theo Luật Thanh tra, các kết quả thanh tra, kiểm tra, xử lí trong lĩnh vực phân bón phải được công bố công khai trên các phương tiện thông tin đại chúng hoặc phải được báo cáo lên lãnh đạo chủ quản. Tuy nhiên, nhìn lại mấy năm gần đây, họa hoằn lắm báo chí mới được các cơ quan chức năng “cho xem” vài kết quả thanh tra trong lĩnh vực phân bón mà chủ yếu là các lễ ra quân, thành lập đoàn liên ngành, sơ kết, tổng kết… Trong khi, việc thanh tra diễn ra thường xuyên, đặc biệt là thanh tra đột xuất gần như chỉ có lực lượng thanh tra là biết kết quả.

Dù biết, để xin được một tờ báo cáo kết quả thanh tra, xử lí về lĩnh vực phân bón là vô cùng khó khăn nhưng chúng tôi vẫn thử liên hệ với các đơn vị chức năng của Bộ NN-PTNT là Thanh tra Bộ và Cục Trồng trọt xem có gặp may không. Dành cả buổi sáng tâm sự, trao đổi với TS Trương Hợp Tác - Trưởng phòng Sử dụng đất, Phân bón và ông Ứng Xuân Thu - Trưởng phòng Thanh tra Pháp chế (Cục Trồng trọt) về những bất cập, lỗ hổng trong quản lí phân bón hiện nay, cuối cùng tôi đề nghị xin cái báo cáo kết quả thanh tra, xử lí phân bón trong 3 năm gần đây, song chỉ nhận được câu trả lời là không thể cung cấp được hôm nay, hẹn vài hôm nữa sẽ gọi lại? Nhưng đến nay đã 1 tuần rồi chúng tôi vẫn chưa thấy hồi âm.

Sáng hôm sau, chúng tôi sang làm việc với Thanh tra Bộ, được gặp đích thân ông Phạm Văn Hiền - Chánh Thanh tra và ông Phạm Tiến Dũng - Trưởng phòng Thanh tra chuyên ngành, sau khi dành cả giờ đồng hồ trao đổi, tôi lại mạnh dạn xin kết quả thanh tra, xử phạt về lĩnh vực phân bón trong 2 - 3 năm gần đây, nhưng sau 3 lần đi ra đi vào, ông Phạm Tiến Dũng chỉ cung cấp cho tôi cái báo cáo kế hoạch thanh tra năm 2011 và 9 tháng đầu năm 2012 phục vụ hội nghị Thanh tra NN-PTNT với những số liệu chung chung nhất có thể mà không thấy danh tính của bất cứ DN vi phạm nào.

+ Chúng tôi tự nhủ, chắc có lí do “tế nhị” nên kết quả thanh tra phân bón mới không được công bố rộng rãi trên báo chí và các phương tiện thông tin đại chúng. Nhưng ít nhất, các kết quả thanh tra hàng năm đó phải nằm trên bàn của Bộ trưởng Bộ NN-PTNT, chứ giả dụ kết quả đó mà nằm im trong ngăn kéo nào đó ở đơn vị Thanh tra rồi thỉnh thoảng lại được lôi ra dọa DN thì quả thật ngành phân bón loạn cũng là điều dễ hiểu.

+ Để nói về những bất cập trong ngành phân bón có lẽ còn rất nhiều và rất dài. Như việc cấp phép cho các DN nhập khẩu phân bón hiện nay cũng cho thấy nghịch lí văn bản to hơn cả Thông tư và Nghị định. Vừa qua, có một số lô phân DAP, kaly, urê không đạt chỉ tiêu dinh dưỡng theo quy định, bị hải quan chặn lại, nhưng chỉ cần một văn bản của đơn vị chức năng đề nghị cho DN nhập khẩu “làm nhiên liệu SX” lập tức hàng được thông quan mà không cần bất cứ cơ sở khoa học nào. (GĐ 1 DN phân bón than thở)