VINACHEM

Cán bộ sợ trách nhiệm, né tránh trách nhiệm, đùn đẩy trách nhiệm, thiếu trách nhiệm là vấn đề bức xúc hiện nay, gây nên những hệ lụy nghiêm trọng trong triển khai thực hiện nhiệm vụ của tổ chức, cơ quan, đơn vị, địa phương. Việc cán bộ sợ trách nhiệm có cả nguyên nhân khách quan và chủ quan, nhưng do chủ quan là chính, thuộc về trách nhiệm của cả cá nhân và tổ chức. Để khắc phục, cần có cơ chế, chính sách đúng đắn và tiến hành nhiều giải pháp đồng bộ, phù hợp: kết hợp giữa tuyên truyền, giáo dục, thuyết phục và biện pháp hành chính, kỷ luật, kỷ cương; giữa quản lý, giáo dục, rèn luyện của tổ chức và ý thức tự học, tự rèn, tự tu dưỡng của bản thân cán bộ …

I. Sự nguy hại từ “căn bệnh” sợ trách nhiệm của cán bộ

Cán bộ sợ trách nhiệm - tác hại khôn lường

Trải qua các thời kỳ cách mạng, đội ngũ cán bộ của Đảng ta cơ bản luôn nêu cao tinh thần trách nhiệm, dám xả thân vì sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân, đế quốc xâm lược, hầu hết đội ngũ cán bộ đều phát huy tốt vai trò tiền phong, gương mẫu trong chiến đấu và công tác, luôn giành phần khó khăn, gian khổ nhất về mình, sẵn sàng hy sinh vì lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội. Trong thời kỳ trước đổi mới, xuất phát từ thực tiễn, có không ít cán bộ dám đổi mới sáng tạo, dám đột phá vì lợi ích chung, dám “xé rào” để phát triển kinh tế, xã hội cho địa phương, đất nước, cải thiện đời sống nhân dân. Trong thời kỳ đổi mới, tinh thần dám nói, dám làm, dám chịu trách nhiệm của đội ngũ cán bộ tiếp tục được phát huy, tạo nên những đột phá trên các lĩnh vực của đời sống xã hội, góp phần đưa Việt Nam phát triển nhanh và bền vững, để đất nước ta có được cơ đồ, tiềm lực, vị thế và uy tín quốc tế chưa từng có như ngày nay. Tuy nhiên, vẫn còn một bộ phận cán bộ “chưa nêu cao ý thức trách nhiệm trước tổ chức, cơ quan, đơn vị, địa phương và nhân dân”1. Ở một số bộ, ban, ngành Trung ương, địa phương và một bộ phận cán bộ, công chức đã xảy ra tình trạng né tránh, đùn đẩy công việc, có tâm lý e dè, sợ sai, sợ trách nhiệm, không dám tham mưu, đề xuất xử lý công việc, không quyết định công việc thuộc thẩm quyền; có trường hợp đẩy việc lên cơ quan cấp trên hoặc sang cơ quan, đơn vị khác. Đó là “căn bệnh sợ trách nhiệm”! Nghị quyết Trung ương 4 (khóa XII) chỉ rõ: “né tránh trách nhiệm, thiếu trách nhiệm, trung bình chủ nghĩa, làm việc qua loa, đại khái, kém hiệu quả”2 và “thờ ơ, vô cảm, thiếu trách nhiệm trước những khó khăn, bức xúc và đòi hỏi chính đáng của nhân dân”3. Sợ trách nhiệm, né tránh trách nhiệm, thiếu trách nhiệm là biểu hiện của sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống.

Thời gian gần đây, câu chuyện “cán bộ sợ trách nhiệm” được bàn thảo nhiều trên các diễn đàn; được các đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước phê bình, nhắc nhở, chấn chỉnh nhiều lần trong các cuộc họp, các văn bản chỉ đạo. Phát biểu bế mạc Hội nghị giữa nhiệm kỳ Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa XIII), đồng chí Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng nhiều lần nhắc đến tình trạng cán bộ sợ trách nhiệm, đùn đẩy trách nhiệm, né tránh trách nhiệm: cái gì có lợi thì kéo về cho cơ quan, đơn vị và cá nhân mình; cái gì khó khăn thì đùn đẩy ra xã hội, cho cơ quan khác, người khác. Đồng chí chỉ rõ: “Tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, đùn đẩy, né tránh trách nhiệm, thậm chí sợ trách nhiệm của một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên vẫn là vấn đề rất đáng lo ngại, diễn biến phức tạp, không thể chủ quan, lơ là”4. Đây là thực trạng rất đáng lo ngại, tác động tiêu cực đến sự vận hành của hệ thống cơ quan, tổ chức và trong thực thi công vụ. Nó làm cho công việc bị chậm chễ, ách tắc; nhiều cơ hội đầu tư bị bỏ lỡ; nhiều công trình bị triển khai chậm tiến độ; nhiều nguồn vốn đầu tư công không được giải ngân đúng kế hoạch; nhiều vấn đề bức xúc trong xã hội không được giải quyết kịp thời, v.v. Đặc biệt, người đứng đầu tổ chức, cơ quan, đơn vị sợ trách nhiệm sẽ làm cho cán bộ, nhân viên thuộc quyền thiếu niềm tin, thiếu năng nổ, thiếu nhiệt huyết, làm việc cầm chừng, không muốn cống hiến; bởi họ có tham mưu, đề xuất, hiến kế những ý tưởng, cách làm mới, sáng tạo, đột phá cũng không được người lãnh đạo, quản lý của mình ghi nhận, ra quyết định triển khai trên thực tế. Rộng hơn, cán bộ sợ trách nhiệm sẽ làm giảm sút năng lực lãnh đạo, cầm quyền của Đảng và sự đoàn kết, thống nhất trong Đảng; làm cản trở sự phát triển của đất nước; làm sa sút niềm tin của nhân dân đối với Đảng, Nhà nước, v.v. Đây là nguyên cớ để các thế lực thù địch lợi dụng xuyên tạc, chống phá nền tảng tư tưởng của Đảng.

“Cán bộ là cái gốc của mọi công việc”5. Vì vậy, sợ trách nhiệm, né tránh trách nhiệm, đùn đẩy trách nhiệm, thiếu trách nhiệm của cán bộ ở những cấp độ khác nhau đều hết sức nguy hại, tác động tiêu cực đến công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng, đến sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Căn nguyên của “bệnh sợ trách nhiệm”

Có nhiều nguyên nhân cả khách quan và chủ quan làm cho một bộ phận cán bộ sợ trách nhiệm. Nguyên nhân khách quan chủ yếu đến từ những tác động của mặt trái cơ chế thị trường, khi mà ở đó, của cải, vật chất, tiền bạc được đề cao, là lợi ích tối thượng của các chủ thể kinh tế; lối sống thực dụng, vị kỉ, thờ ơ, vô cảm có điều kiện tồn tại và lây lan. Cán bộ sống và làm việc trong môi trường đó khó có thể tránh khỏi những tác động tiêu cực về mặt tâm lý, tư tưởng, lối sống, và kéo theo là sự tính toán lợi ích cá nhân trong quá trình thực hiện chức trách, nhiệm vụ. Tuy nhiên, nguyên nhân chủ quan vẫn là chính, biểu hiện trên hai góc độ: cá nhân và tổ chức.

Trước thực trạng cán bộ sợ trách nhiệm, né tránh, đùn đẩy, thiếu trách nhiệm, ở mỗi tổ chức, cơ quan, đơn vị, địa phương, cần tìm hiểu rõ nguyên nhân vì đâu mà có, mức độ thế nào, hậu quả ra sao, để từ đó đề ra giải pháp khắc phục triệt để. Đảng, Nhà nước đã đề ra nhiều chủ trương, giải pháp thiết thực, vừa có tính giáo dục, thuyết phục, vừa có tính kỷ luật, kỷ cương nghiêm khắc để nâng cao tinh thần trách nhiệm của đội ngũ cán bộ, công chức trong thực thi công vụ. Đó là những chủ trương, giải pháp nền tảng đòi hỏi mỗi cấp ủy, tổ chức đảng và cán bộ phải quán triệt, vận dụng triển khai thực hiện ở cấp mình với tinh thần quyết tâm cao nhất, thái độ quyết liệt nhất, kiên quyết không để yếu kém kéo dài. Bằng không, những chủ trương đó chỉ dừng lại trên giấy tờ, hội nghị, để rồi thực trạng cán bộ sợ trách nhiệm, né tránh, đùn đẩy, thiếu trách nhiệm vẫn tiếp tục có đất sống và tồn tại; nguy hại hơn đó là “mảnh đất màu mỡ” để các thế lực thù địch lợi dụng kích động, chống phá đối với đội ngũ cán bộ, công tác cán bộ và nền tảng tư tưởng của Đảng. Bởi, xây dựng nội bộ tốt, đội ngũ mạnh luôn là ưu tiên hàng đầu để ngăn ngừa và làm thất bại mọi sự chống phá của các thế lực thù địch, phản động, cơ hội chính trị.

Cán bộ sợ trách nhiệm được xem như là một căn bệnh phải được chữa trị ngay, phải xác định được nguyên nhân của căn bệnh này thì mới có thể điều trị bệnh một cách hiệu quả.

Phân tích "một bộ phận cán bộ sợ trách nhiệm", có hai nhóm: một là, nhóm suy thoái về tư tưởng chính trị, có biểu hiện né tránh, sợ trách nhiệm, đùn đẩy, sợ sai, không muốn làm vì không có lợi ích riêng. Hai là, nhóm sợ vi phạm pháp luật nên không dám làm. Đối với nhóm cán bộ suy thoái về tư tưởng chính trị, có biểu hiện né tránh, sợ trách nhiệm, đùn đẩy, sợ sai, không muốn làm vì không có lợi ích riêng, hoàn toàn có thể khắc phục được ngay. Trong bất cứ thời điểm nào, bất kỳ cơ quan, đơn vị, địa phương nào cũng tồn tại một số ít cán bộ có bản chất như thế. Vấn đề là đơn vị đó có nhận diện được không và nhận diện được thì xử lý thế nào? giải pháp cấp thiết cần làm ngay là ưu tiên thay thế cán bộ đó bằng những cán bộ tốt, những cán bộ có đủ tâm huyết, trách nhiệm.

Bên cạnh đó, đề nghị, ngoài Kết luận số 14-KL/TW ngày 22/9/2021 của Bộ Chính trị về chủ trương khuyến khích và bảo vệ cán bộ năng động, sáng tạo vì lợi ích chung, Quốc hội, Chính phủ cần chỉ đạo rà soát, hoàn thiện hệ thống pháp luật, nhất là các quy định pháp luật liên quan đến công chức, viên chức để bảo đảm tính thống nhất, không chồng chéo, mâu thuẫn, làm cơ sở khuyến khích, bảo vệ cán bộ năng động, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm, dám đột phá vì lợi ích chung.

Đối với nhóm cán bộ sợ vi phạm pháp luật nên không dám làm. Đây là trở lực lớn nhất gây tắc nghẽn công việc trong toàn hệ thống. Nguyên nhân là vì các văn bản pháp luật hiện hành, nhất là văn bản dưới luật còn thiếu tính đồng bộ, khó thực hiện. 

Chính phủ cần quan tâm rà soát, sửa đổi các quy định của pháp luật, đặc biệt là văn bản dưới luật, bảo đảm tính chặt chẽ, thống nhất, dễ áp dụng để các địa phương, đơn vị, cá nhân căn cứ vào đó có thể triển khai thực hiện được ngay.

Từ những phân tích trên, cần phải làm sao để cán bộ, công chức, viên chức các cấp của chúng ta không phải dám nghĩ, dám làm và không cần cấp trên phải khuyến khích, bảo vệ người dám nghĩ, dám làm. Cán bộ, công chức, viên chức các cấp chỉ cần tập trung công sức và trí tuệ để năng động, sáng tạo thực hiện công việc của mình hiệu quả nhất cho dân, cho nước trong khuôn khổ các quy định của Đảng, pháp luật của Nhà nước. Tức là khi phát hiện luật hoặc các quy định chưa phù hợp thì tập trung sửa ngay với quy trình sao cho chặt chẽ nhưng đơn giản, ngắn gọn. Có không ít những vấn đề khi đưa ra bàn, mỗi cán bộ, mỗi cơ quan liên quan đều có lý lẽ của mình và dường như đều đúng và đáng tiếc là trong không ít trường hợp khi hầu hết các cá nhân, các cơ quan, đơn vị liên quan đều đúng, đều cố gắng thực hiện tốt nhất, đúng nhất theo chức năng, quyền hạn, trách nhiệm của mình thì có những việc nóng hổi của dân, của nước bị đóng bang.

Hiện tượng né tránh trách nhiệm này có từ lâu rồi, không phải bây giờ mới có. Vấn đề ở về giải pháp, theo đại biểu, ngoài việc xử lý gắn trách nhiệm, cá thể hóa trách nhiệm trong việc thực thi công vụ thì cũng cần phải cá thể hóa trách nhiệm của tập thể và cá nhân trong việc tham mưu hoặc đề xuất sửa đổi, ban hành hoặc bổ sung, sửa đổi, ban hành những văn bản quy phạm pháp luật hoặc ban hành trong thẩm quyền. Bởi vì, việc chậm ban hành văn bản chi tiết vẫn chưa khắc phục.

Đối với cá nhân, sợ trách nhiệm chủ yếu là do cán bộ thiếu bản lĩnh, hoặc thiếu tu dưỡng phẩm chất đạo đức, hoặc thiếu năng lực, hoặc sa vào chủ nghĩa cá nhân.

Vì thiếu bản lĩnh mà cán bộ thiếu dũng khí đấu tranh, không dám nói ra chính kiến của mình, nhất là trong sinh hoạt lãnh đạo, tự phê bình và phê bình, vì sợ nói ra lỡ có “động chạm” sẽ bị đồng nghiệp, đồng chí của mình không ưa, không ủng hộ, thế nên chọn cách “dĩ hòa vi quý”, “gió chiều nào theo chiều ấy”. Cán bộ thiếu bản lĩnh thì không dám làm, vì sợ làm sai sẽ ảnh hưởng đến chức vụ công tác của mình, thế nên chọn cách làm máy móc những gì cấp trên chỉ đạo, không cần đột phá, đổi mới, sáng tạo. Và đương nhiên, vì thiếu bản lĩnh mà cán bộ không dám chịu trách nhiệm, không dám đương đầu với khó khăn, thử thách. 
Vì thiếu tu dưỡng phẩm chất đạo đức mà cán bộ dễ nảy sinh thái độ thờ ơ, vô cảm trước những vấn đề khó khăn, bức xúc của tập thể, của xã hội, của nhân dân. Từ đó, dẫn đến tình trạng phó thác, ỷ lại cho tổ chức, cho cấp trên, thiếu đôn đốc, kiểm tra, không sâu sát cơ sở, xa rời quần chúng. Vì thiếu tu dưỡng phẩm chất đạo đức mà cán bộ thiếu đi liêm sỉ, không có lòng tự trọng khi đùn đẩy trách nhiệm, né tránh trách nhiệm, không thấy hổ thẹn khi bản thân trách nhiệm thấp, không hoàn thành hoặc hoàn thành nhiệm vụ ở mức thấp.

Khi cán bộ hội tụ đầy đủ bản lĩnh, phẩm chất đạo đức nhưng lại thiếu năng lực, hay nói cách khác năng lực không đáp ứng với yêu cầu chức trách, nhiệm vụ được giao, thì cũng dễ dẫn đến sợ trách nhiệm. Bởi, thiếu năng lực nên trước mỗi công việc, nhất là việc khó, việc mới, cán bộ không biết quyết định thế nào cho đúng, triển khai thế nào cho hiệu quả, làm gì cũng sợ sai, sợ bị phê bình, chất vấn, thế nên đùn đẩy trách nhiệm cho người khác, nơi khác trở thành giải pháp an toàn. Có thể nói, cán bộ thiếu năng lực so với yêu cầu đòi hỏi của cương vị công tác sẽ dẫn đến thiếu quyết đoán, mặc dù có đầy đủ bản lĩnh và tinh thần trách nhiệm. Trong cuộc đấu tranh phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực thời gian qua, nhiều cán bộ đã bị xử lý kỷ luật6, bị kết án do “thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng” theo Điều 360 Bộ luật hình sự; có bị cáo khai trước tòa do không đủ năng lực quản lý nên để xảy ra hậu quả nghiêm trọng mà bản thân không lường trước được? Tình hình ấy, xét ở chừng mực nào đó, nó làm cho không ít cán bộ thiếu năng lực công tác trở nên sợ trách nhiệm, đùn đẩy trách nhiệm.

Một nguyên nhân chủ yếu nữa làm cho cán bộ sợ trách nhiệm chính là chủ nghĩa cá nhân. Nghị quyết Trung ương 4 (khóa XII) chỉ rõ: một bộ phận cán bộ, đảng viên “sa vào chủ nghĩa cá nhân ích kỷ, hẹp hòi, bị cám dỗ bởi các lợi ích vật chất, không làm tròn trách nhiệm, bổn phận của mình trước Đảng, trước dân”7. Những cán bộ mang trong mình chủ nghĩa cá nhân thường biểu hiện: trước mỗi quyết định, mỗi việc làm, họ luôn tính toán được gì, mất gì cho bản thân; việc dễ, thuận lợi thì xung phong đi đầu, gặp khó khăn thì né tránh; khi thành công thì tranh phần, lúc thất bại thì đổ lỗi; được lợi cho bản thân thì hăng hái làm, không có lợi cho bản thân thì thoái thác, đùn đẩy. Họ thường so bì thiệt hơn: làm đúng được lợi cho tập thể, làm sai cá nhân mình chịu trách nhiệm chính. Và “làm nhiều sai nhiều, làm ít sai ít, không làm không sai” tưởng chừng chỉ là cách nói trào phúng, nhưng lại trở thành phương châm sống và làm việc của không ít cán bộ, nhất là những cán bộ chỉ lo vun vén lợi ích cá nhân, chỉ chăm chăm giữ cho chắc “cái ghế” của mình.

Đối với tổ chức, để cán bộ sợ trách nhiệm là do tổ chức làm chưa tốt công tác cán bộ và chưa có cơ chế, chính sách hữu hiệu để phát huy tính năng động, sáng tạo của cán bộ, cũng như trong bảo vệ, kiểm tra, giám sát, phê bình và xử lý cán bộ sai phạm.
“Cán bộ là nhân tố quyết định sự thành bại của cách mạng; công tác cán bộ là khâu “then chốt” của công tác xây dựng Đảng và hệ thống chính trị”8; đó là quan điểm đúng đắn, nhất quán của Đảng ta. Công tác cán bộ có nhiều khâu, như: đánh giá cán bộ, quy hoạch cán bộ, đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, bố trí, sử dụng cán bộ, điều động, luân chuyển cán bộ, phân cấp và quản lý cán bộ, kiểm tra, giám sát, khen thưởng, kỷ luật và thực hiện chế độ, chính sách đối với cán bộ. Làm tốt các khâu, các bước trong công tác cán bộ sẽ làm cho đội ngũ cán bộ của Đảng ngày càng trong sạch, vững mạnh, đáp ứng với yêu cầu nhiệm vụ cách mạng. Tuy nhiên, trên thực tế, công tác cán bộ ở nhiều nơi chưa đáp ứng yêu cầu của Đảng và mong muốn của nhân dân. Đại hội XIII của Đảng chỉ rõ: “Đánh giá cán bộ vẫn là khâu yếu, mặc dù đã có nhiều đổi mới nhưng vẫn còn không ít trường hợp chưa phản ánh đúng thực chất. Việc bổ nhiệm, giới thiệu cán bộ ứng cử có nơi chưa bảo đảm tiêu chuẩn, điều kiện, quy trình, cá biệt có nơi bố trí người nhà, người thân chưa đủ uy tín”.

Những hạn chế, tiêu cực trong công tác cán bộ làm cho việc bố trí cán bộ không tương xứng với cương vị công tác về cả phẩm chất và năng lực, trách nhiệm và uy tín, “tâm” và “tầm”. Công việc đảm nhiệm vượt quá khả năng thực tế của cán bộ sẽ làm cho cán bộ sợ chính công việc được giao đảm nhiệm. Trường hợp cán bộ do “chạy chức”, “chạy quyền” mà có được chức vụ công tác, thì rõ ràng công tác cán bộ ở đó đã phát sinh tiêu cực và bản thân cán bộ ấy đã sa vào chủ nghĩa cá nhân. Suy cho cùng, sợ trách nhiệm cũng theo đó mà sinh ra.

Cùng với đó, tình trạng tổ chức không có cơ chế, chính sách hoặc cơ chế, chính sách chưa đủ mạnh để khuyến khích, bảo vệ cán bộ có tinh thần “bảy dám: dám nghĩ, dám nói, dám làm, dám chịu trách nhiệm, dám đổi mới, sáng tạo, dám đương đầu với khó khăn, thử thách và dám hành động vì lới ích chung” và kiểm tra, giám sát, phê bình, xử lý cán bộ thiếu trách nhiệm cũng là một trong những nguyên nhân làm cho cán bộ sợ trách nhiệm, đùn đẩy trách nhiệm. Làm việc trong một tổ chức, cán bộ luôn mong muốn kết quả, thành tích làm việc của mình được tổ chức ghi nhận, đánh giá đúng. Khi cán bộ luôn nỗ lực công tác, năng động, sáng tạo, hành động vì lợi ích chung, nhưng không được cấp trên, tổ chức ghi nhận, bảo vệ những cống hiến của họ, thì tất yếu sẽ làm cho sự nỗ lực ấy bị bào mòn. Và lẽ đương nhiên dẫn đến là chưa tạo động lực để cán bộ toàn tâm, toàn ý với công việc. Đây vừa là hạn chế trong công tác cán bộ, vừa là một nguyên nhân làm cho cán bộ giảm sút ý chí và tinh thần trách nhiệm.

Mặt khác, tổ chức chưa có các cơ chế, chính sách đủ mạnh trong kiểm tra, giám sát, kiểm soát việc thực thi quyền lực; chưa phân định rõ thẩm quyền và trách nhiệm trong giải quyết công việc; chưa có chế tài xử lý nghiêm những hành vi vi phạm; việc thực hiện miễn nhiệm, từ chức chưa được thực hiện quyết liệt. Việc đấu tranh tự phê bình và phê bình đối với biểu hiện sợ trách nhiệm trong cán bộ chưa được thực hiện thường xuyên trong các cấp ủy, tổ chức đảng, cơ quan, đơn vị, v.v. Đây cũng là một trong những căn nguyên góp phần không nhỏ làm cho những cán bộ sợ trách nhiệm, thiếu trách nhiệm vẫn tiếp tục yên vị trên “ghế” của mình; làm cho tình trạng né tránh trách nhiệm, đùn đẩy trách nhiệm vẫn tiếp tục có cơ hội tồn tại.

Những vấn đề nêu trên cho chúng ta thấy rõ sự nguy hại khôn lường cùng những nguyên nhân cơ bản của “căn bệnh” nguy hiểm này để trên cơ sở đó, tìm ra “phương thuốc”chữa trị kịp thời, hiệu quả ngay từ gốc, rễ, nhằm không ngừng xây dựng Đảng, Nhà nước và cả hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh, đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước nhanh, bền vững trong thời kỳ mới.

II. “Phương thuốc” trị “căn bệnh” cán bộ sợ trách nhiệm

Cán bộ và công tác cán bộ luôn là nhân tố đặc biệt quan trọng, có ý nghĩa quyết định thắng lợi của sự nghiệp cách mạng, bởi “Công việc thành công hoặc thất bại đều do cán bộ tốt hay kém,… vấn đề cán bộ là một vấn đề rất trọng yếu, rất cần kíp”1. Vì thế, sự nguy hại từ “căn bệnh” sợ trách nhiệm của cán bộ, đảng viên trong tình hình hiện nay cần phải “chữa trị” dứt điểm, góp phần xây dựng Đảng, Nhà nước và hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh. Để “chữa trị” hiệu quả “căn bệnh” này, đòi hỏi phải có cơ chế, chính sách phù hợp, nhằm khuyến khích, động viên cán bộ, đảng viên phát huy năng động, sáng tạo; khắc phục tư tưởng chưa làm đã sợ sai, sợ trách nhiệm, phạm vi phần này đề xuất một số giải pháp khắc phục trên hai góc độ tổ chứcvà cá nhân, như sau:                                    

Đối với tổ chức

Trước hết,cần nâng cao chất lượng, hiệu quả thực chất của công tác cán bộ. Với vị trí là “then chốt” của “then chốt”, công tác cán bộ phải được thực hiện hết sức nghiêm túc, công phu; kiên quyết loại bỏ những tiêu cực, như: chạy chức, chạy quyền, bổ nhiệm người nhà, người thân, “cánh hẩu” vào vị trí lãnh đạo, quản lý khi chưa đủ uy tín, tiêu chí, tiêu chuẩn, v.v. Đảng ta xác định rõ: “thực hiện tốt quy định về kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ, chống chạy chức, chạy quyền; xử lý nghiêm minh, đồng bộ kỷ luật đảng, kỷ luật hành chính và xử lý bằng pháp luật đối với cán bộ có vi phạm, kể cả khi đã chuyển công tác hoặc nghỉ hưu”2. Có thể khẳng định: công tác cán bộ có “sạch”, tổ chức mới mạnh; tổ chức có mạnh, quốc gia mới hưng thịnh.
Để công tác cán bộ được thực hiện có hiệu quả, cấp ủy các cấp cần tăng cường lãnh đạo trên cơ sở giữ vững nguyên tắc tập trung dân chủ. Từng khâu, bước của công tác cán bộ phải được lãnh đạo, chỉ đạo và tổ chức thực hiện nghiêm túc, dân chủ, công khai, chính xác, mà trước hết là khâu đánh giá cán bộ. Đánh giá cán bộ phải thực sự khách quan, phản ánh đúng phẩm chất, năng lực, sở trường, chất lượng hoàn thành nhiệm vụ của cán bộ; không vì nể nang, tình cảm riêng tư mà thổi phồng chất lượng hoặc giấu giếm hạn chế, khuyết điểm của cán bộ. Quy hoạch, điều động, bổ nhiệm, khen thưởng cán bộ phải trên cơ sở kết quả đánh giá cán bộ; không vì bất kỳ sự chi phối, áp lực nào mà cất nhắc sai cán bộ. Việc bổ nhiệm những cán bộ thiếu bản lĩnh, thiếu tu dưỡng phẩm chất đạo đức, thiếu năng lực, có biểu hiện của chủ nghĩa cá nhân, bất kỳ yếu tố nào trong đó tất yếu sẽ dẫn đến hệ luỵ cán bộ sợ trách nhiệm, né tránh trách nhiệm. Đồng thời, các cấp ủy đảng cần làm tốt công tác quản lý, giáo dục, rèn luyện, đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, góp phần xây dựng đội ngũ cán bộ có đầy đủ phẩm chất và năng lực, đáp ứng với yêu cầu chức trách, nhiệm vụ được giao.

Hai là, tổ chức cần có cơ chế, chính sách khuyến khích, bảo vệ cán bộ dám nghĩ, dám nói, dám làm, dám chịu trách nhiệm, dám đổi mới sáng tạo, dám đương đầu với khó khăn, thử thách, dám hành động vì lợi ích chung. Ngay từ tháng 10/1947, trong tác phẩm “Sửa đổi lối làm việc”, Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ rõ: muốn cán bộ làm được việc, phải “Khiến cho cán bộ cả gan nói, cả gan đề ra ý kiến”, và “Khiến cho cán bộ có gan phụ trách, có gan làm việc” . Và, Đại hội XIII của Đảng xác định: “Xây dựng đội ngũ cán bộ, trước hết là người đứng đầu có bản lĩnh chính trị vững vàng, có đạo đức trong sáng, năng lực nổi bật, dám nghĩ, dám nói, dám làm, dám chịu trách nhiệm, dám đổi mới sáng tạo, dám đương đầu với khó khăn, thử thách, dám hành động vì lợi ích chung, có uy tín cao và thực sự tiên phong, gương mẫu, là hạt nhân đoàn kết”5. Đó là những chủ trương, nhiệm vụ, giải pháp rất quan trọng để xây dựng đội ngũ cán bộ ngày càng trong sạch, vững mạnh, đáp ứng với yêu cầu, nhiệm vụ cách mạng. Thực hiện chủ trương, giải pháp này, các cấp ủy, tổ chức đảng cần quán triệt và thực hiện nghiêm Kết luận số 14-KL/TW, ngày 22/9/2021 của Bộ Chính trị (khóa XIII) về chủ trương khuyến khích và bảo vệ cán bộ năng động, sáng tạo vì lợi ích chung. Định kỳ, cấp ủy các cấp cần có đánh giá thực chất kết quả thực hiện; kịp thời biểu dương, khen thưởng những cán bộ có tư duy đổi mới, cách làm đột phá, sáng tạo, hiệu quả cao và lấy đó là một tiêu chí quan trọng để đề bạt, bổ nhiệm cán bộ. Đồng thời, nghiêm túc kiểm điểm, phê bình, thậm chí miễn nhiệm đối với những cán bộ “an phận thủ thường”, không dám nói, không dám làm, không dám chịu trách nhiệm, không hành động vì lợi ích chung, mà chỉ lo vun vén lợi ích cá nhân.

Ba là, xây dựng quy chế làm việc chặt chẽ; tăng cường kiểm tra, giám sát, đề cao tự phê bình và phê bình việc thực hiện chức trách, nhiệm vụ của cán bộ, nhất là những cán bộ chủ trì, chủ chốt các cấp. Đây là giải pháp thiết thực để bộ máy của tổ chức hoạt động nhịp nhàng, hiệu quả; kịp thời phát hiện, chấn chỉnh những hạn chế, yếu kém của đội ngũ cán bộ. Xây dựng quy chế làm việc cần phân rõ thẩm quyền, trách nhiệm, mối quan hệ công tác, để mỗi thành viên trong tổ chức, nhất là cán bộ chủ trì, chủ chốt chiểu theo đó mà thi hành. Kiểm tra, giám sát để thấy cán bộ đã thực thi đúng chức trách, nhiệm vụ hay chưa, có biểu hiện đùn đẩy, né tránh trách nhiệm hay không. Công điện số 280/CĐ-TTg, ngày 19/4/2023 của Thủ tướng Chính phủ nêu rõ: “Tăng cường công tác kiểm tra hoạt động công vụ, nhất là kiểm tra đột xuất. Kịp thời rà soát, thay thế hoặc điều chuyển sang công việc khác đối với cán bộ, công chức năng lực yếu, không dám làm, né tránh, đùn đẩy, thiếu trách nhiệm, để trì trệ và không đáp ứng yêu cầu công việc được cấp có thẩm quyền giao”6. Đây là cách làm rất thiết thực để ngăn ngừa, khắc phục tình trạng sợ trách nhiệm trong đội ngũ cán bộ hiện nay.

Cùng với đó, các tổ chức, trước hết là cấp ủy, tổ chức đảng cần đề cao tự phê bình và phê bình việc thực hiện chức trách, nhiệm vụ của cán bộ. Trong sinh hoạt thường kỳ phải làm rõ những biểu hiện sợ trách nhiệm trong đội ngũ cán bộ, có hay không, ở mức độ nào, nguyên nhân do đâu, cách khắc phục ra sao và phải có thái độ kiên quyết phê bình, sửa chữa. Đặc biệt, cần nghiên cứu đưa tiêu chí tinh thần trách nhiệm của cán bộ với những định lượng cụ thể vào trong bình xét, đánh giá chất lượng cán bộ; nhất định không để những cán bộ sợ trách nhiệm, né tránh, đùn đẩy, thiếu trách nhiệm được đánh giá ở mức hoàn thành tốt nhiệm vụ trở lên.

Đối với cá nhân cán bộ

Trước hết, phải thường xuyên tự tu dưỡng, rèn luyện bản lĩnh và đạo đức cách mạng. Đây là cái gốc của người cán bộ, điều mà Chủ tịch Hồ Chí Minh và Đảng ta đặc biệt quan tâm giáo dục, rèn luyện đội ngũ cán bộ, đảng viên. Bởi “Có đạo đức cách mạng thì khi gặp khó khăn, gian khổ, thất bại, cũng không sợ sệt, rụt rè, lùi bước”7. Đại hội XIII của Đảng xác định: “Đẩy mạnh giáo dục đạo đức cách mạng, làm cho mỗi cán bộ, đảng viên thấy rõ bổn phận và trách nhiệm của mình, luôn vững vàng trước khó khăn, thách thức và không bị cám dỗ bởi vật chất, tiền tài, danh vọng”.

Bản lĩnh của người cán bộ được thể hiện ở ý chí vượt qua khó khăn, gian khổ, kiên cường, dũng cảm, dám nói, dám làm, dám chịu trách nhiệm, dám đương đầu với khó khăn thử thách, dám đổi mới sáng tạo vì lợi ích chung. Người cán bộ có bản lĩnh sẽ bình tĩnh, tự tin, sáng suốt giải quyết những vấn đề đặt ra. Vì vậy, bản lĩnh là phẩm chất thiết yếu của mỗi cán bộ, trong đó bản lĩnh chính trị (lòng trung thành, tận tuỵ với Đảng, Nhà nước, Tổ quốc và Nhân dân) được đặt lên hàng đầu.

Cùng với bản lĩnh, đạo đức cách mạng là nền móng, là “điều kiện cần” của người cán bộ. Người cán bộ có đạo đức cách mạng sẽ luôn định hướng mình hành động vì lợi ích chung, không thờ ơ, vô cảm trước những khó khăn, bức xúc đặt ra, không tư lợi, hủ hóa. Người cán bộ có đạo đức cách mạng sẽ luôn có liêm sỉ trong suy nghĩ và hành động; họ tự biết xấu hổ khi công việc thuộc thẩm quyền, trách nhiệm của mình chưa hoàn thành, công tác thuộc chức năng, nhiệm vụ của tổ chức mình lại đem giao cho người khác, tổ chức khác thực hiện; họ biết hổ thẹn khi không làm tròn chức trách, nhiệm vụ được giao. Do đó, người cán bộ có đạo đức cách mạng sẽ đề cao trách nhiệm trước tổ chức, trước cấp trên, cấp dưới và nhân dân.

Rèn luyện bản lĩnh và đạo đức cách mạng cho cán bộ là việc làm thường xuyên, liên tục của cấp ủy, tổ chức đảng và mỗi cán bộ, trong đó phải lấy tự tu dưỡng, rèn luyện của cán bộ làm cốt. Đảng ta đặt lên hàng đầu việc nêu cao tinh thần tự giác tu dưỡng, rèn luyện đạo đức của cán bộ, đảng viên. Cán bộ có chức vụ, quyền hạn càng cao càng phải tự tu dưỡng, rèn luyện bản lĩnh và đạo đức cách mạng, phải thường xuyên “tự soi, tự sửa” tự soi rọi với các chuẩn mực đạo đức cách mạng để gột rửa những sai lầm, khuyết điểm, giống như việc rửa mặt hằng ngày. Có như vậy, mỗi cán bộ mới có “sức đề kháng cao”, để “bệnh sợ trách nhiệm” không có cơ hội phát sinh, lây nhiễm.

Hai là, không ngừng học tập nâng cao trình độ, năng lực, tích lũy kinh nghiệm thực tiễn đáp ứng với yêu cầu nhiệm vụ. Trình độ, năng lực, kinh nghiệm là những yếu tố đặc biệt quan trọng, là “điều kiện đủ”, giúp người cán bộ thực thi chức trách, nhiệm vụ, giải quyết công việc một cách khoa học, đúng đắn, hiệu quả. Người cán bộ có trình độ, năng lực, kinh nghiệm thực tiễn thường năng nổ, nhiệt tình, hăng hái trong thực hiện nhiệm vụ được giao sẽ tạo ra niềm tin và chỗ dựa vững chắc cho cán bộ, nhân viên thuộc quyền, làm cho cán bộ, nhân viên thuộc quyền không hoài nghi, dao động trước những quyết định của mình; từ đó làm cho tổ chức, cơ quan, đơn vị luôn có bầu không khí sôi nổi, tự tin trong mọi hoạt động.

Chủ tịch Hồ Chí Minh đã dạy: “Nơi nào cán bộ xoàng, thì vùng đó, như đang ngủ say”. Để không tự biến mình thành cán bộ “xoàng”, cùng với tu dưỡng, rèn luyện bản lĩnh và đạo đức cách mạng, đòi hỏi mỗi cán bộ phải không ngừng học tập nâng cao trình độ mọi mặt, trước hết là trình độ lý luận chính trị, chuyên môn nghiệp vụ; nâng cao năng lực trong chỉ đạo, tổ chức, triển khai thực hiện nhiệm vụ; tích cực học hỏi và tự mình đúc rút kinh nghiệm thực tiễn để vận dụng linh hoạt, sáng tạo trong công tác. Khi những yếu tố này được tích lũy đầy đủ, người cán bộ sẽ luôn phát huy tốt tinh thần “bảy dám: dám nghĩ, dám nói, dám làm, dám chịu trách nhiệm, dám đổi mới, sáng tạo, dám đương đầu với khó khăn, thử thách và dám hành động vì lới ích chung”, sẵn sàng nhận những việc khó, việc mới và tìm tòi, sáng tạo để thực hiện tốt những công việc đó; theo đó, họ sẽ không sợ trách nhiệm, né tránh hay đùn đẩy trách nhiệm.

Ba là, tích cực học tập và làm theo tư tưởng “Dĩ công vi thượng” của Chủ tịch Hồ Chí Minh: cán bộ phải đặt công việc của tập thể, lợi ích của tập thể lên trên hết, trước hết, tất cả vì lợi ích của đất nước, vì cuộc sống ấm no, hạnh phúc của nhân dân, không mảy may tư lợi cá nhân.

Thực hiện tư tưởng Hồ Chí Minh về “Dĩ công vi thượng” trong bối cảnh tác động của mặt trái nền kinh tế thị trường là một việc khó khăn, phức tạp, nếu như mỗi cán bộ không có ý chí quyết tâm cao, vượt qua sự cám dỗ vật chất, tiền tài và danh vọng. Do đó, mỗi cán bộ phải thấm nhuần tinh thần và nêu cao ý chí trong thực hiện “Dĩ công vi thượng”, mà trước hết là trau dồi chủ nghĩa tập thể, chống chủ nghĩa cá nhân. Chủ nghĩa tập thể đòi hỏi mỗi cá nhân phải kết hợp một cách hài hòa giữa quyền lợi và nghĩa vụ, giữa lợi ích tập thể và lợi ích cá nhân, đặt lợi ích tập thể lên trên lợi ích cá nhân trong hoạt động của mình theo phương châm “mỗi người vì mọi người, mọi người vì mỗi người”, nhằm xây dựng tổ chức, cộng đồng vững mạnh, góp phần tích cực của mỗi người vào sự nghiệp chung. Chủ nghĩa cá nhân là chỉ chăm lo vun vén lợi ích của riêng mình, không quan tâm đến lợi ích chung của tập thể. Mắc vào chủ nghĩa cá nhân, người cán bộ sẽ sinh ra nhiều “căn bệnh”, thói hư, tật xấu trong tư cách của mình.

Khi chủ nghĩa tập thể được trau dồi, chủ nghĩa cá nhân được quét sạch, thì cán bộ sẽ mạnh dạn làm, mạnh dạn đổi mới sáng tạo mà không sợ trách nhiệm, dù việc làm của họ, việc đổi mới sáng tạo của họ bước đầu có thể chưa đạt mục tiêu đề ra, thậm chí gây thiệt hại cho tập thể. Kết luận số 14-KL/TW, ngày 22/9/2021 của Bộ Chính trị (khóa XIII) quy định: “Khi cán bộ thực hiện thí điểm mà kết quả không đạt hoặc chỉ đạt được một phần mục tiêu đề ra hoặc gặp rủi ro, xảy ra thiệt hại thì cấp có thẩm quyền phải kịp thời xác định rõ nguyên nhân khách quan, chủ quan, đánh giá công tâm để xem xét, xử lý phù hợp, nếu thực hiện đúng chủ trương, có động cơ trong sáng, vì lợi ích chung thì được xem xét miễn hoặc giảm nhẹ trách nhiệm”10. Thấm nhuần và thực hiện tốt tư tưởng “Dĩ công vi thượng”, cùng với những chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước về khuyến khích và bảo vệ cán bộ năng động, sáng tạo vì lợi ích chung, sẽ là “lá chắn” ngăn chặn “bệnh sợ trách nhiệm” trong đội ngũ cán bộ sinh sôi, nảy nở.

Tài liệu tham khảo:

1 - Hồ Chí Minh - Toàn tập, Tập 5, Nxb CTQG, H. 2011, tr. 313.

2 - ĐCSVN - Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Tập I, Nxb CTQG ST, H. 2021, tr. 187-188.

3 - Hồ Chí Minh - Toàn tập, Tập 4, Nxb CTQG, H. 2011, tr. 319. 

4 - ĐCSVN - Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Tập I, Nxb CTQG ST, H. 2021, tr. 187.

5 - Công điện số 280/CĐ-TTg ngày 19/4/2023 của Thủ tướng Chính phủ về chấn chỉnh, tăng cường trách nhiệm trong xử lý công việc của các bộ, cơ quan, địa phương.

6 - ĐCSVN - Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Tập I, Nxb CTQG ST, H. 2021, tr. 184.

7 - Bộ Chính trị, Kết luận số 14-KL/TW, ngày 22/9/2021 về chủ trương khuyến khích và bảo vệ cán bộ năng động, sáng tạo vì lợi ích chung, H. 2021.